Şərab aksessuarları

Şərab içilən qablar və bokallar
Şərab içmək üçün buynuzdan lap qədim zamanlarda əsasən Frakiyalılar və Skiflər istifadə etmişlər. Bu ənənə Keltlər və almanlar tərəfindən davam etdirilmişdir. Hal - hazırda isə Qafqaz xalqları içərisində Gürcülər tərəfindən davam etdirilir. Üzüm bağları və ondan hazırlanan şərablar artdıqca insanlar müxtəlif qablardan istifadə etmişdirlər. Bu qabların ən zəngin kolleksiyasına qədim yunanlarda təsadüf olunur:

 

şəkil: 1. Skifos

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.Skifos - şərab içmək üçün qədim yunan çaşkası olub, kicik ayaqdan və iki qorizontal qulpdan ibarətdir. Bu çaşka Heraklın mifik kuboku olduğundan Heraklın kuboku da adlanır. (şəkil:1)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 2. Kanfar -iki vertikal qulpdan ibarət olan kubok şəkilli qədim yunan qabdır ki, şərab İçmək üçün istifadə edilirdi. Bu qablarda Yunanların allahları əsasən də Dionis təsvir olunub.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Kiaf - qədim yunan qabı olub, bir vertikal uzun qulplu müasir çaşka formasındadır. Kiafa ilə şərabı boyuk qablardan çəkib götürürlər. Buna görə də qulpları uzun olur. Kiafanın həcmi 0,45litr olur.

 

 

 

 

 

 

 

 

4. Kilik - içkilər üçün qədim yunan qabı olub kiçik ayaqlığa malikdir. Hər iki tərəfdən qulpu var bu qulplar kanfaradan qabdan yuxarı çıxmaması ilə fərqlənir.

 

 şəkil: 5 Krater/Şəkil:6 Krater

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5. Krater - (yunancadan mənası qarışdırıram deməkdir) --metal və ya keramikadan olmaqla qədim yunan qabıdır. Şərabla suyu qarışdırmaq üçün istifadə edilir. Kraterin əsas xarakterik cəhəti iri ağzının, iki qulpununvə ayağının olmasıdır.

 

 

  Şəkil: 7. Oynohoya

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 6. Oynohoya - qədim yunan dilində şərab səhəngi deməkdir. Bu səhənglə qədim yunanıstanda şərab paylayardılar. Onun ağzı yonca yarpağına oxşayır. Ona görə bəzən buna 3 burunlu səhəng də deyilir. Bu səhəng vasitəsilə eyni zamanda 3 şərab çaşkasına şərab tökülərdi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

7. Mastos - şərab içmək üçün qədim yunan qabı olub, formasına görə qadın sinəsinə oxşadılaraq hazırlanmışdır. Bu qabın xarakterik xüsusiyyəti onuniçərisindəki şərabın içilməmiş stol üstünə qoyula bilməməsidir. Bu qədim yunanlar arasında ən geniş yayılan şərab piyaləsi idi.

 

 şəkil:9 Riton

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

8. Riton - içki içmək üçün qıfabənzər bir qab olub, başı aşağı salınmış heyvan (it, qoyun, keçi, at) və ya insana bənzəyir. Bu qabdan boyük ziyafətlərdə allahların şərəfinə içərdilər. Riton metaldan, gipsdən, qizildan sümükdən və ya buynuzdan hazırlanardı. hazırlanardı.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

9. Dinos - klassik arxeologiyadan bizə məlumdur və su və şərabı qarışdırmaq üçün istifadə edilir. Bu qab aşağıdakı şəkildə göstərilmişdir.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qədim Slavyan xalqları da Bratinya adlanan şərab qabını yaratdılar və çömçə ilə bu qabdan götürüb içərdilər. Bəzi hallarda isə növbə ilə bir-birilərinə ötürər və başlarına çəkməklə içərdilər.

 

 

 

Sonralar isə POTİR-dən (hündür ayaqlı qiymətli materialdan hazırlanmış qabdan) istifadə edildi.

 

 

 

 

 

 

 

Almanlar bokala "römer" deyirlər ki, bu da alman dilindən tərcümədə "Romalılar" deməkdir. Bu sözü gündəlikdə XVI əsrdən istifadə edirlər və bu qablarda Reyn çayı sahillərində yetişən rislinq üzüm sortundan yetişən süfrə şərabları - reynveyn içirdilər. Standart remer 250 ml şərab tutur və buna da almanlar "ein Vierte" yəni dörddəbir (1/4) deyirdilər. Remeri bir hissə yaşıl şüşədən hazırlayırlar. Remerin aşağı hissəsinə çoxlu moruğa bənzər çıxıntılar qoyurdular ki, yağlı əllərdən şüşə sürüşməsin. Remerin forması, hazırlanma texnologiyası Romalıların bekerinin hazırlanma texnologiyasına çox oxşardır. Beker remerdən fərqli olaraq kiçik ayağa malikdir.

 

 

 

"Bokal" sözü fransız sözü olub banka deməkdir. Bokal Fransada XVIII əsrdən yayılmağa başladı. Ümumiyyətlə şüşə meydana çıxdıqdan sonra bokalların da formaları çoxalmağa başladı. Belə ki, dequstasiya təcrübəsi yarandıqdan sonra müxtəlif şərablar üçün müxtəlif bokallardan istifadə edildi. Belə ki. izah olundu ki, bokalların müxtəlif seçilməsinin səbəbi ağızda olan reseptorların müxtəlif yerlərdə yerləşməsidir. Bu reseptorların yerləşməsi aşağıdakı şəkildə göstərilmişdir.
Dildə dad reseptorlarının spesifikliyi tam hiss olunur. Dilin ucunda və yan tərəflərində iri göbələyə bənzər məməciklər yerləşir ki, bunların da hər birində 8 – 10 soğancıq olur. Şirin dad dilin ucunda, duzlu dad dilin ucunun yan tərəfində, turş dad isə dilin arxa hissəsində əmələ gəlir. Dilin əsasında novşəkilli məməciklər vardır ki, bu məməciklərin hər birində acı dad hissini qəbul edə bilən 100 – 150 soğancıq vardır. Insanın dad hissinin orqanı dil kimyəvi analizatordur. Onun mexanizmi aşağıdakılardan ibarətdir: suda və ya tüpürcəkdə həll olan maddə, dad məsamələrindən keçərək soqancıqlara çatır ki, burada baş verən kimyəvi qıcıqlanmalar sinir impulslarına çevrilir və sinir hüceyrələri vasitəsilə mərkəzi sinir sisteminə ötürülür. Dilin üzərində kimyəvi reseptor rolunu zülallar oynayır ki, onların tərkib və xassələri öyrənilmişdir. Dad hissinin əmələ gəlməsi üçün dilin məhlula batırılması kifayət deyil. Bu zaman lamisə hissi, bəzən isə soyuqluq hiss olunur. Dadın qəbul edilməsi dilin qabın divarlarına toxunması və ya damağa sıxılması zamanı təyin edilən məhlulun daha yaxşı soğancığın dad məməciklərinə təsir etməsini asanlaşdırır.

Şəkil:17

 

 

 

  

 

Biz müxtəlif şərablar üçün müxtəlif bokalların nə dərəcədə vacib olduğunu qeyd etdik. Bunun əsasında ümumiyyətlə bütün bokalları formalarına görə 3 yerə bölmək olar: tülpan şəkilli, şar şəkilli və lira şəkilli. Bu adlar bokalların nəyə oxşaması əsasında verilmişdir.

ŞƏKIL:18

 

 

  

Şampan və oynaq şərablar üçün "Fler" və "Flyut" bokallarından istifadə olunur. "Fler" bokalları "Flyut" bokallarından fərqli olaraq ortası bir qədər enli və boğazi isə dar olur. Həcmləri isə 200 ml -dən çox olmur. Şampan bokallarına şampan şərabları 3/4 hissəsi qədər doldurulur. Doldurulma zamanı bokal bir qədər əyilir və şampan divarlara toxunmaqla iki dəfəyə süzülür ki, buna da səbəb köpüyün səviyyəsinin qalxmasının qarşısının alınmasıdır.
Keçən əsrdə şampan və ya oynaq şərab içmək üçün ən çox yayılmış bokal fransızların dediyi kimi "kyup de şampan" bokalı və ya "Kremanka" bokalı idi. Bu bokalın çaşkası enli və alçaq olur. Hal-hazırda şampanın tərkibindəki qazlar tez kənar olduğundan demək olar ki, istifadə olunmur.

Şəkil:19

 

 

 

 

Buna əsasən də şərab çox turş və büzüşdürücü olarsa bu zaman bokallar yuxarıya doğru dartılmış başqa sözlə uzunsov olurlar. İnsan bu bokaldan şərab içərkən başlarını arxaya doğru qaldırır ki, bunu da nəticəsində şərab bir çox reseptorlara toxunmadan udulur. Dil bu zaman qayığa bənzəyir və maye qayığın kənarlarına toxunmadan boğaza doğru gedir.
Əgər şərab orta turşuluğa malik olarsa bu zaman daha enli bokallardan istifadə olunur. Bokalın forması şərabın buketini müəyyən edən aromatik birləşmə olan fenol maddələrinə də təsir edir. Böyük bokallarda şərab səthinin hava ilə görüşmə imkanları daha böyük olduğundan fenol maddələri daha tez efirlərə çevrilir bu da şəraba daha çox quru şərab çaları verir.
Qırmızı şərablar üçün iki əsas bokal formaları vardır: "Burqundiya" və "Bordo" bokalları. Bu iki bokalla əksər müxtəlif üzüm sortlarından olan qırmızı şərabları içmək olar.

Şəkil20. Bokal Bordo Riedel

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

"Bordo" bokalları tərkibində yüksək miqdarda tanin olan qırmızı şərabları içmək üçün istifadə edilir. Bunlara kaberne -sovinyon, merlot, mədrəsə, saperavi üzüm sortlarından hazırlanan şərabları misal göstərmək olar."Bordo" tipli bokallar öz böyük həcmləri ilə (600 ml və daha çox) yumurtavari forması ilə daraldılmış boğazı ilə hansı ki şərabı dilin mərkəzinə ötürür ki, bu da birinci qurtumda da şirin ətirləri qeyd etməyə və taninin acılığını yumşaltmağa səbəb olur.
"Burqundiya" tipli bokallar əsasən "Pino-Nuar" üzüm sortundan və daha az taninə malik digər sort (barolo, barbaresko) üzümdən hazırlanmış və daha çox turşuluğa malik şərablar üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu bokallar daha çox şar şəkilli olub şərabı daha çox intensiv şəkildə oksigenlə əlaqələndirirlər. Bu bokalların həcmi 700 ml və daha çox olurlar. "Burqundiya" bokalları daha iri boğaza malik olub şərabı dilin ön hissəsinə ötürürlər.

Şəkil:21 Bokal Burqundiya Riedel

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qırmızı süfrə şərabları üçün də əksər vaxtlarda "Bordo" və "Burqundiya" tipli bokalların bir qədər kiçik ölçülərindən (300-350 ml) istifadə edilir. Yaşlı şərablarda da bu bokallardan istifadə olunur.
Ağ turş süfrə şərablarında "Bordo" tipli amma daha kiçik bokallardan (300 ml-ə qədər)istifadə olunur. Buna da səbəb ağ şərablar üçün əsas şərtlərdən biri optimal temperaturu saxlamaqdır. Kiçik bokallarda da ağ şərab tez içildiyindən temperaturun yüksəlməsinə imkan olmur. Ümumiyyətlə ağ süfrə şərabları üçün iki cür bokallardan- ağ və çəhrayı yüngül şərablar üçün kiçik bordo tipli bokallardan və saxlanılmış şərablar üçün tutumu 500-600 ml olan "bordo" tipli bokallardan istifadə etmək məqsədəuyğun sayılır.
Şərabın bokalda fırladılması bokalın 45 dərəcə kənara doqru əyilməsi ilə aparılır. Fırlanma zamanı oksigenin şərabla təmas xətti böyüyür, oksigen tanin maddələri ilə birləşir və bunun da nəticəsində şərab daha yumşaq və daha içməli olur. Fenol maddələri oksigenlə reaksiyaya girərək efirlərə çevrilir bu da şəraba daha çox quruluq çaları verir.
Bir çox alimlərin fikirincə şərabın bokalda hansı istiqamətdə fırladılması ətrin hiss olunmasında çox vacib və mühüm rol oynayır. Məsələn, əgər bokalı saat əqrəbi istiqamətində fırlatsaq bu zaman ayrılan ətirdə meyvə tonları güclü hiss olunur. Saat əqrəbinin əksi istiqamətdə fırladıldıqda isə palıd ətri daha tez ətrafa yayılır. Belə ki bütün maddələr o cümlədən şərabı təşkil edən bütün molekullar maqnit qütbünə malikdirlər. Başqa sözlə qütbün gücündən asılı olaraq molekullar ardıcıllıqla həmişə də şimal qütbü (müsbət) istiqamətində yerləşirlər. Müsbət qütb həmişə bir qədər böyük yükə malik olur. Bu çox vaxt şimal şəfəqinin Arktikada müşahidə olunması ilə izah edilir. Antarktikada isə heç vaxt müşahidə edilmir. Bu qütbün hesabına canlı hüceyrələr fırlanma oxu ətrafında müəyyən ardıcıllıqla yerləşdirir. Bu molekulların üzərindəki məsamələr də saat əqrəbinin hərəkəti istiqamətində yerləşirlər. Əgər biz saat əqrəbinin əksi istiqamətində şərabı fırladırıqsa bu zaman maye üzərində yerləşən məsamələrin əksi istiqamətində hərəkət edir. Bu da it və ya pişiyin tükünün istiqamətinin əksi istiqamətində sıgallanması deməkdir.
Şəraba boçkadan keçən ətir saxlanma prosesi zamanı keçir ki, bu da üzüm ətrinin şəraba keçməsindən sonra baş verir kobud şəkildə ifadə etsək daha üst qatda olur. Şərab saat əqrəbinin əksi istiqamətində hərəkət etdirildikdə maye mesamələrə dolur və meyvə ətrinin ətrafa yayılmasına mane olur. Saat əqrəbi istiqamətində təbii axarına uyğun fırladıldıqda isə maye mesamələrə dolmadığından bu zaman meyvə ətri ətrafa yayılır. Başqa sözlə sanki it və pişiyi tükün özü istiqamətində sığallayırsan.
Yuxarıda söylədiklərimizdən belə nəticə çıxarmaq olar ki, şərabın ətir və dadının daha yaxşı hiss olunmasında bokalların müstəsna rolu vardır. Odur ki, hər bir şərab sevənin evində bir neçə cür bokalların olması mütləq vacibdir. Bokallar alınarkən onun dünyanın ən yaxşı bokal istehsalçısı olan "Riedel" firmasından alınması daha məqsədəuyğundur. Tərkibində PbO əvəzinə PtO olan şüşədən hazırlanmış bokallar ən yaxşı bokallar hesab edilir.