Lahıc: Tarixə hörmət, gələcəyə təminat

Bir neçə gün öncə, daha doğrusu, oktyabrın 5-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev İsmayıllı rayonunun Lahıc qəsəbəsi ilə bağlı üç mühüm sərəncam imzalayıb. Onlardan biri Lahıc qəsəbəsinin qazlaşdırılması, ikincisi orada 400 şagird yerlik yeni ümumtəhsil məktəb binasının tikintisi, üçüncü sərəncam isə ümumi uzunluğu 22 kilometr olan və Lahıcı Şamaxı rayonunun Dəmirçi kəndi ilə birləşdirəcək yolun çəkilişi ilə bağlıdır. Bu sərəncamların hər biri tariximizin yadigarı olan qədim Lahıcı qorumaq, yaşatmaq, onun gələcək inkişafını təmin etmək, orada yaşayan insanların həyat şəraitini, güzəranını daha da yaxşılaşdırmaq baxımından çox mühüm əhəmiyyəti olan dövlət sənədləridir. İnanırıq ki, cənab Prezidentin imzaladığı bu sərəncamlarla Lahıc sakinlərinin bir çox nəsillərini əsrlər boyu düşündürən, narahat edən çox ciddi problemlər həmişəlik aradan qaldırılmış olacaqdır.

Lahıc sakinləri və az-çox Lahıcla təmasda olan insanlar yaxşı bilirlər ki, qəsəbənin qazlaşdırılması orada yaşayan, işləyən və qonaq gələn insanlar üçün nə deməkdir. Bu günədək oradakı evlər, ictimai binalar, otellər, misgər emalatxanaları və dükanlar ya yerli-dibli qızdırılmırdı, yaxud da odun və ya kömürlə qismən, alayarımçıq isidilirdi. İlin bütün fəsillərində Lahıca gələnlərin ən çox diqqətini cəlb edən görüntülərdən biri də həyətlərdə və ictimai yerlərdə qış tədarükü məqsədilə doğranaraq səliqə ilə çinlənmiş odun qalaqları olub. İnsanlar illər boyu uzaq-uzaq yerlərdən (çünki yaxınlıqdakı meşə ehtiyatları artıq tükənmək üzrədir) atla, ulaqla odun daşımaqla qəsəbənin tələbatını ödəməyə çalışıblar. Məlum olduğu kimi, bir zamanlar sıx meşə örtüyünə bürünmüş Lahıcətrafı yamaclar son onilliklərdə Azərbaycanın, bəlkə də, ən çox erroziyaya məruz qalmış ərazisidir. İndi görün, Lahıca qaz çəkilişi orada yaşayan insanlar üçün və ətraf mühitin ekoloji tarazlığının qorunması baxımından nə dərəcədə əhəmiyyətli bir iş olacaqdır.

Lahıc Azərbaycan elminin inkişafında və ictimai fikir tariximizdə müstəsna xidmətləri olan çox önəmli şəxslər yetirib. Həmin insanların hamısının elmə, pərvərişə və yüksəlişə gedən yolları Lahıc məktəbindən başlayıb. Bəli, Lahıc qəsəbə tam orta məktəbinin çox vaxt qışda belə qızdırılmayan o darısqal və yarıqaranlıq otaqlarında görün kimlər yetişib. Lahıc məktəbinin yetirməsi olan və respublika miqyasında tanınan həmin görkəmli elm adamları və ziyalılarından biri, iqtisad elmləri doktoru, professor Mirdaməd Sadıqov bu gün İsmayıllı Rayon İcra Hakimiyyətinə başçılıq edir. Yerində olmayan rayon rəhbərlərinin səriştəsizliyi, nəfsgirliyi və prinsipsizliyi ucbatından zaman-zaman başı bəlalar çəkmiş İsmayıllı ictimaiyyəti yeni icra başçısının timsalında insanların dilini bilən, qayğısını çəkən, dövlət maraqlarını hər şeydən üstün tutan səmimi bir insanı rayona rəhbər təyin etdiyinə görə cənab Prezident İlham Əliyevə dönə-dönə minnətdardır.

Bilənlər bilir, qoy bilməyənlər də bilsinlər ki, Lahıc məktəbi hər zaman İsmayıllı məktəblərinin flaqmanı olub. Mən Lahıc qəsəbə orta məktəbində vicdanla çalışaraq Vətən üçün layiqli övladlar hazırlayan cəfakeş müəllimlərə, bu gün orada təhsil alan yeniyetmə və gənclərə gözaydınlığı vermək istəyirəm. Gözünüz aydın olsun! Möhtərəm Prezidentimizin qayğısı sayəsində sizin lap yaxın vaxtlardan etibarən geniş, işıqlı, hər cür texniki avadanlıqlarla təchiz olunmuş sinif otaqları, müasir idman qurğuları olan yeni məktəbiniz olacaq.

Yol problemi illər boyu Lahıcın, bəlkə də, bir nömrəli problemi olub. Ötən əsrin 70-ci illərinədək Lahıca, orta əsrlər dövründə olduğu kimi ancaq atla, ulaqla gedirdilər. Başqa nəqliyyat vasitələrindən, demək olar ki, istifadə etmək imkanı yox idi. Qəsəbəni İsmayıllı rayon mərkəzi ilə birləşdirən yol son dərəcə təhlükəli vəziyyətdə idi. Dəlisov Girdiman coşub daşanda isə Lahıcın ətraf aləmlə əlaqələri tam kəsilirdi. Əsrlərin problemi olan yol məsələsinin sahmana salınması istiqamətində ilk ciddi addım ulu öndərin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi 70-ci illərin sonları – 80-ci illərin əvvəllərində atılıb. Bəli, o illərdə məhz ulu öndərin birbaşa tapşırığı ilə Girdimançay üzərində iki müasir körpü tikildi. Girdimançay yatağı boyunca sərt qayalar partladılaraq Lahıca yol çəkildi. Hər gün, hər saat uçqun təhlükəsi olan və həqiqətən də, tez-tez uçqunlar baş verən ərazilərdə daim ağır texnika saxlanılırdı. İlboyu əsgər kimi Lahıc yolunda növbə çəkən bulduzerçi Hüseyn Vəliyev fədakar əməyinə görə ulu öndər tərəfindən “Lenin” ordeninə təqdim olundu. Təkcə elə bu faktın özü ulu öndər Heydər Əliyevin Lahıca və orada yaşayan insanlara olan sevgi və qayğısı barədə ürəkdolusu söz açmağa əsas verir.

Dəmirçi – Lahıc yolu işə düşdükdən sonra Lahıca həm İsmayıllıdan, həm də Şamaxı tərəfdən rahat yol olacaq. Bax o zaman Lahıc, sözün tam mənasında, Cənubi Qafqazın əsas turizm mərkəzlərindən birinə çevriləcək. Beləliklə, qədim Lahıc tarixin heç bir dönəmində olmadığı dərəcədə inkişaf və yüksəliş dövrü yaşayacaq. Sovet dönəmində infrastruktur olmadığından müxtəlif yerlərə köç edən Lahıc sakinləri və onların qohum-əqrabaları son vaxtlar böyük şövqlə yenidən doğma yurda dönürlər. Bu insanların tikdiyi yeni yaraşıqlı evlər və ictimai binalar hesabına Lahıc hər gün daha gözəl və daha cazibədar olmaqdadır.

Azərbaycan ərazisində “Lahıc” adı ilə məlum olan bir neçə yaşayış məntəqəsi vardır. Onlardan ən böyüyü və nisbətən daha qədim tarixə malik olanı isə İsmayıllı rayonundakı Lahıc qəsəbəsidir. Girdiman çayının sol sahilində, dağlar qoynunda olan Lahıc Baş suayrıcına yaxın ərazidəki kəndlərin əhatəsində yerləşir. Əsrlər boyu Lahıc həmin kəndlər üçün həm inzibati, həm də mədəni-iqtisadi mərkəz funksiyası daşıyıb.

Lahıcın XVIII və XIX əsr tarixinə dair çoxlu tədqiqat əsərləri yazılsa da, orada həyatın nə vaxtdan başladığı barədə hələlik dəqiq elmi məlumat yoxdur. Doğrudur, tarixi mənbələrdə IX əsrdən başlayaraq Lahıcın adı çəkilir və onun ətrafında cərəyan edən hadisələr barəsində məlumat verilir. Görkəmli tarixçi M.X.Şərifli ərəb mənbələrinə istinadən hələ VI əsrdə Böyük Qafqaz sıra dağlarının şimal-şərq ətəklərindəki ərazilərdə bir neçə şahlıq olduğunu bildirir. Onun yazdığına görə, bu kiçik hökmdarlıqlar daxili işlərində muxtar olsalar da, Sasanilərə xərac verirdilər. Həmin şahlıqlardan biri də məhz Lahıc olub. IX əsr müəllifi Əhməd Bəlazuri VIII əsrə aid hadisələrdən bəhs edərkən Layzanşahın Xəlifə Hişam (724-447) tərəfindən hakim təyin edilən Məsləmə ibn Əbdülməliklə müqavilə bağladığını bildirir. X əsrə aid anonim mənbədə də Lahıcın adı tez-tez xatırlanır. Mənbənin yazdığına görə, Laican Şirvanın üç nahiyəsindən biridir: “Şirvan, Xursan və Laican üç nahiyədir ki, padşahı da birdir və padşah Şirvanşah, Xursanşah və Layzanşah (Laicanşah) adlandırılır. O, Şamaxıdan bir fərsəng uzaq hərbi düşərgədə yaşayır. Burada uca başlı bir dağ vardır… Heç bir tərəfdən yolu yoxdur, ona yalnız bir tərəfdən çətin və ağır yol çəkmişlər… Padşahın bütün xəzinə və sərvətləri orada saxlanılır… Şahın zindanı da oradadır”.

X əsr müəllifi Məsudi Şirvanın digər nahiyələri arasında Lahıcın xüsusi yeri olduğundan bəhs edərək yazır ki, indi Şirvanşahlıqla qonşuluqda Qafqaz dağlarına çatan başqa bir şahlıq vardır ki, onu Layzan adlandırırlar. Oranın şahı Layzanşah ləqəbi daşıyır. Hazırda o, Muğaniyə şahlığı adlanan başqa bir şahlığa sahib olduğu kimi, Şirvanşahlığı tutmuş, Xursan şahlığı və Zədənşahlığı Laicanşahlıqla birləşdirmişdir. M.X. Şəriflinin ehtimalına görə, bu, ən geci 861-ci ilə qədər baş vermişdir.

Münəccimbaşının fikrincə, həm Şirvanda, həm də Laicanda müstəqil dövlət eyni vaxtda yaradılıb. Belə ki, onun yazdığına görə, 861-ci ildə Məzyədilər sülaləsindən olan Heysəm ibn Xalid Şirvanda, onun qardaşı Yəzid ibn Xalid isə Şirvana qonşu olan Laicanda müstəqil dövlət yaratdığını bəyan etmişdir. Heysəmin yaratdığı dövlət Şirvanşah, Yəzidin yaratdığı dövlət isə Laicanşah adlanırdı. Fikrimizcə, Münəccimbaşının Laicanşahlığın 861-ci ildə yarandığına dair qeydləri mübahisə predmeti ola bilər. Təkcə ona görə ki, yuxarıda artıq xatırladıldığı kimi, X əsr müəllifi Əhməd Bəlazirinin VIII əsr hadisələrinə dair qeydlərində Laicanşahın da adı çəkilir.

Yəziddən sonra Laicanşahın idarə olunması onun oğlu Məhəmmədin əlinə keçmişdir. O, uzun müddət şahlığı idarə etməklə onun daha da güclənməsinə nail olub. 917-ci ildə Məhəmmədin vəfatından sonra onun oğlu Əbu Tahir Yəzid ibn Məhəmməd hakimiyyətə gəlib. Münəccimbaşının yazdığına görə, Şirvanı ələ keçirmək üçün məqam gözləyən Əbu Tahir fürsət yaranan kimi hücuma keçir və  978-ci ildə öz məqsədinə nail olur. Şirvanşahlıqla Laicanşahlığı birləşdirdikdən sonra o, oğlu Məhəmmədi Laicanşahlığa hakim təyin edir və şahlığın bütün torpaqlarını iqta şəklində ona bağışlayır. Xatırladaq ki, bu məlumat Məsudinin hicri tarixlə 332 (943/4)-ci ilə aid qeydlərində də öz əksini tapıb. M.X.Şərifli onun bu barədəki qeydlərini şərh edərək belə yazır: “Hazırda Şirvan şahı Məhəmməd ibn Yəzidə öz ata-babalarından irs olaraq Laizanşahlıq qalmışdır. Əli ibn Heysəm öldükdən sonra Məhəmməd öz əmilərini də öldürüb, Şirvan şahlığına yiyələndi və həmin şahlığı zəbt etdi”.

Lahıc 56 il ərzində yəni, 861-ci ildən 917-ci ilədək Laicanşahlığın mərkəzi olmuşdur. “Hüdudəlaləm”in verdiyi məlumata görə, padşaha məxsus xəzinə və sərvətlər Lahıcdan, təqribən, 1-2 kilometr cənub-şərqdə yerləşən Niyal qalasında saxlanılırdı.

Lahıcın tarixi barədə fikir söyləmək üçün bu toponimin etimalogiyasının müəyyənləşdirilməsi də mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Elmi, kütləvi və bədii ədəbiyyatda, xüsusən də xalq arasında kifayət qədər geniş yayılmış bir rəvayətdə deyilir ki, qədim zamanlarda indiki Lahıcdan bir qədər yuxarıda “La” adlı şəhər olub. Və günlərin bir günü baş verən güclü tufan nəticəsində bu şəhər büsbütün viranəyə çevrilərək həyat səhnəsindən silinib. Təbii fəlakətdən xilas olmaq məqsədilə dağlara çəkilən şəhər sakinləri bir müddətdən sonra geri dönəndə La şəhərinin yerlə-yeksan olduğunu görərək hamısı bir ağızdan qışqırıblar: “La heç! La heç! La heç!” Bu rəvayəti ilk dəfə 1927-ci ildə A.Fituni çap etdirib. Sonralar yazıçı Manaf Süleymanov da həmin rəvayəti öz kitabına daxil edib.

“Lahıc” toponiminin etimologiyasının izahı baxımından böyük Azərbaycan şairi S.Ə.Şirvaninin bir beyti də maraq doğurmaya bilməz. Orada deyilir:

Mahali Şirvanda var

               qəriyyəyi – Lahıc,

La ba mənayi – heç,

                  heç də ki, heç.

Erkən orta əsrlərdə Girdiman vilayətinin mühüm yaşayış məntəqələrindən biri, daha sonra isə Layzan şahlığının siyasi-inzibati mərkəzi, Girdiman feodalları olan Mehranilərin yay iqamətgahı olduğu güman edilən, bu gün isə daha çox açıq havada muzey təsiri bağışlayan Lahıc tarixi-arxeoloji və etnoqrafik baxımından özünün hərtərəfli tədqiqini gözləyən olduqca nadir bir abidədir. Tədqiqatçı M.N.Məmmədbəylinin təbirincə desək, Lahıcın yüksək abadlıq səviyyəsi–daş döşənmiş küçə və meydanları, daxili həyətləri, atmosfer yağıntılarının axması üçün relyefə uyğun planlaşdırması, uzun illər ərzində qüsursuz işləyən kanalizasiya şəbəkəsi, nəhayət, mükəmməl su təchizatı sisteminə malik olması ilə çox insanları valeh edib. Əsrlərin sərt sınaqları, təbiətin və cəmiyyətin heç də həmişə nəvazişlə müşayiət olunmayan amansızlıqları, çağırılan və çağırılmayan qonaqların bir çox hallarda heç bir ölçüyə uyğun gəlməyən rəftarı zaman-zaman Lahıca məxsus tarixi-mədəni dəyərlərin itib-batması, əldən-ələ keçməsi, yad əllərə, yad ellərə düşməsi ilə nəticələnib. Amma nə qədər itsə də, nə qədər batsa da, nə qədər uçub dağılsa da, Lahıc yenə də Lahıc olaraq qalır.

Lahıc ərazisi iki mühüm hissədən ibarətdir: Ərəgit və Lahıc. Onları bir-birindən Lülo çayı ayırır. Deyilənlərə görə, Ərəgitdə həyat daha erkən başlanıb. Hər halda yerli sakinlərin rəyi belədir. Ərəgit özü də iki hissəyə bölünür. Aşağı məhəllə və Yuxarı məhəllə. Camaat arasında Yuxarı məhəlləyə ziyalılar məhəlləsi deyirlər. Bu, həmin məhəllədən savadlı və oxuyan adamların çox olması ilə izah olunur.

Lahıcda 7 məhəllə var: Zəvəro (Yuxarı), Muradan (Muradlılar), Ağalı, Bəədvan, Piştə (Arxa), Dərhəsən və Dulus məhəlləsi. Manaf Süleymanovun yazdığı kimi, Lahıc məhəllələrindən hər birinin özünəməxsus küçələri, döngə və dalanları, bulaq, məscid, hamam, dəyirman, mədrəsə və mollaxanası olub. Hələ XIX əsrə aid yazılarda adı çəkilən bu məhəllələrdən hər birində əsasən bu və ya digər sənət sahəsi ilə məşğul olan insanlar yaşayıblar. Məsələn, Zəvəro məhəlləsin əsasən dabbaqlar məhəlləsi kimi tanınıb.  Muradan məhəlləsi dəmirçi və çarvadarların məskəni sayılırdı. Bəədvan məhəlləsində başmaqçılar və alverçilər, qismən də misgərlər yaşayırdılar. Dərhəsəndə başdan-başa çarvadarların evləri olub. Ağalı uşağının yaşadığı məhəllə isə bir növ misgərliyin daha geniş təmsil olunduğu mərkəz idi. Dulusçular məhəlləsində məskunlaşanlar isə daha çox məişətdə istifadə olunan saxsı qablar istehsalı ilə məşğul olublar.

Lahıcda müəllimlik fəaliyyətilə məşğul olan Məhəmməd Həsən Əfəndiyev 1901-ci ildə Tiflisdə dərc etdirdiyi “Bakı quberniyası Göyçay qəzasının Lahıc kəndi” adlı məqaləsində yazırdı ki, Lahıcın tikintiləri büsbütün daşdandır. Evlər ikimərtəbəlidir, üçmərtəbəlilər də vardır. Həyətlər geniş deyil, bir hissəsini, adətən, evin eyvanı tutur, orada isə təndir qoyulur. Məqalə müəllifinin Lahıcın insanları ilə bağlı yazdıqları da maraq doğurur: “Lahıcın əhalisi, əsasən, orta boylu, kifayət qədər dolu, tökmə bədənli, enli kürəklidir. Qayğılı çöhrələrindən görünür ki, yumşaq təbiətli, güzəştə gedəndirlər. Xaricən xeyirxah olduqları nəzərə çarpır… Kənardan gələnə həmişə xoş münasibət göstərir, ümumiyyətlə, cəhd edirlər ki, səmimi, qonaqpərvər olsunlar”.

Lahıc əsrlər boyu Şirvanın çox mühüm sənətkarlıq mərkəzindən biri olub. Ayrı-ayrı tarixi mənbələr hələ X-XI əsrlərdən başlayaraq, Lahıcın sənətkarlıq məntəqəsi olduğundan xəbər verir. Məsələn, X əsr mənbəsi olan “Hüdudəlaləm”də deyilir ki, bütün dünyada məşhur olan yun parçalar və xalçalar üç nahiyədə – Şirvan, Xursan və Layzanda istehsal olunurdu. XIX əsr müəllifləri Lahıcda 30-dan çox sənət növünün xüsusilə yüksək dərəcədə inkişaf etdiyini bildirirlər. Ayrı-ayrı müəlliflərin yazdığına görə, burada misgərlik, dəmirçilik, dabbaqlıq, silahqayırma, başmaqçılıq, həkkaklıq, qalayçılıq, sərraclıq, dulusçuluq, xalçaçılıq, kömürçülük, daş yonma, zərgərlik, şirçilik, bənnalıq, dülgərlik, dərziçilik, papaqçılıq və sair sənət sahələri geniş intişar tapmışdır. Ümumiyyətlə, Lahıcda insanların 127 növ sənət sahəsi ilə məşğul olduğu bildirilir. Professor N.A.Abelovun yazdığına görə, XIX əsrin sonlarında Lahıcda 6 papaqçı,

5 başmaqçı, 9 silahqayırma, 11 dabbaq, 2 sərrac, 11 dəllək, 21 baqqal, 10 ət, 9 bəzzaz, 1 ədəd zərgər dükanı olub. Yenə həmin müəllifin yazdığına görə, Lahıcda yalnız 100 ailə əkinçiliklə məşğul olurmuş.

Lahıcın özündə əkinçilik və maldarlıqla məşğul olmağa imkanı olmayanlar Azərbaycanın digər rayon və şəhərlərinə gedərək orada misgərlik, dəmirçilik və sərraclıqla məşğul olublar. Beləliklə də ayrı-ayrı bölgələrdə və şəhərlərdə də Lahıc adı ilə bəlli olan yeni-yeni yaşayış məntəqələri və məhəllələri meydana gəlib. Buna misal olaraq Zaqatala və Göygöl rayonundakı Lahıc kəndlərini göstərmək olar. Başqa bir mənbənin verdiyi məlumata görə, XIX əsrin 60-70-ci illərində Lahıcda yaşayan 6915 nəfərin 1000 nəfəri ancaq misgərliklə, 145 nəfəri isə digər sənət sahələri ilə məşğul olurmuş. M.Əfəndiyevin yazdığına görə, Lahıc misgərlərinin “çəkiclərinin səsindən hətta bazarda adamlar bir-birini eşitmirdilər”. Məlumatlara görə, Lahıc ustaları üçün misi Allahverdi və Gədəbəyin mis mədənlərindən, habelə, Borçalı mahalının Ləvənd mədənlərindən gətirirmişlər. S.Bronovskinin yazdığına görə, təkcə 1807-ci ildə Azərbaycan ustaları üçün yalnız Həştərxandan 7965 manatlıq mis alınmışdır. N.Florevskinin XIX əsrin əvvəllərinə aid məlumatında deyilir ki, azərbaycanlı tacirlər misi Tiflisdən pudu 9 manata alırdılar. S.İ.Qulişambarovun məlumatına görə, Lahıc misgərlərinin istehsal etdiyi qabları hər tərəfə yaymaq üçün çoxlu tacir var idi. Onlar atlarla bu məmulatı Qafqazın hər yerinə yayırdılar. Məlumatlara görə, Lahıcın mis qablarına qonşu ölkələrdə də böyük tələbat var imiş. Məsələn, 1836-cı ilə aid mənbələrdə göstərilir ki, “Lahıc qabları ilə bütün müsəlman əyalətləri, həmçinin Tiflis, Dağıstan, Türkiyə və İran təmin olunurdu”. Mis qabların ticarəti ilə məşğul olan insanlar – səhragədlər bəzən 10-15 il doğma diyardan uzaq düşərək ölkələri və şəhərləri gəzə-gəzə Lahıc ustalarının istehsal etdiyi mis məmulatını satmaqla məşğul olurdular. Lahıc əhalisinin məşğuliyyəti ilə bağlı K.Xatisovun qeydləri də diqqəti cəlb edir. O, yazır: “Lahıc kəndinin əhalisi mis qab istehsalı ilə məşğuldur. Qab həm sifarişlə, həm də bazarda satmaq üçün hazırlanır. Yerli kəndlilər torpaqla əlaqəni kəsmirlər, onu muzdlu işçilərin vasitəsilə becərir, özləri isə əkinçiliklə məşğul olmurlar. Lahıclar mis qab istehsalı ilə yalnız əkinçilikdən boş olan vaxtda yox, bütün il boyu məşğul olurlar. Hər bir misgərin balaca fabrikə oxşayan dükanı vardır”.

Tarixi mənbələrdə göstərildiyi kimi, Lahıcda geniş yayılmış sənət sahələrindən biri də silahqayırma sənəti olub. Burada həm müdafiə, həm də hücum xarakterli silahlar istehsal olunub. Lahıcda soyuq silahların, odlu silahların, xəncər və pistoletlərin ən yaxşı nümunələri istehsal olunurdu. Rusiya hökumətinin 1832-ci ilə aid sənədlərindən birində Lahıcda 8 silah zavodu olduğu bildirilir. 1850-ci ildə Lahıcda olmuş etnoqraf Kərim bəy yazırdı: “Lahıc silah və mis qab emalatxanalarının mərkəzidir. Lahıc silahları müsəlmanlar içərisində yaxşı silah kimi tanınır, mis qabları isə demək olar ki, bütün Qafqazda yayılmışdır”. XIX əsrə aid daha bir mənbədə Lahıcda silah istehsalı sənətinin səviyyəsi və miqyası barədə ətraflı məlumat verilir. Həmin mənbə yazır: “Lahıc silahı bütün Şirvan, Nuxa, Quba, Qarabağ və Bakı əyalətlərinə, Dağıstan və İranın bəzi yerlərinə göndərilirdi. Buradakı ustalar bütün işi əl ilə görürdülər. Ona görə də iş çətin olub, çox gec yerinə yetirilirdi. Bəzi ustalar bu sahədə şöhrət qazanmışdılar… Usta Əbdürrəhim bir ay ərzində bir tüfəng və bir tapançadan artıq hazırlaya bilmirdi. Lakin onun silahları müştərilər tərəfindən böyük həvəslə alınırdı. Onların qiyməti 5-10 çervona bərabər idi. Başqa ustaların hazırladığı silahlar isə 3-7 çervona satılırdı”. Maraqlıdır ki, mənbədə

adıçəkilən silahsaz usta Əbdurrəhimin adına Lahıc qəbristanlığındakı XIX əsrə aid xatirə kitabələrindən birində də rast gəlinmişdir. Kitabədə deyilir: “Bu qəbir lahıclı tüfəngsaz usta Saət oğlu Əbdürrəhmanın oğlu mərhum usta Əbdürrəhimindir”. Kitabənin arxa tərəfində isə “ya Abbas, ya Əli, məni öyrət. Lahıclı tüfəngsaz usta Əbdürrəhim oğlu Kərbəlayi Mustafanın işidir. 1284 (1867-68)-ci ildə tamam oldu” sözləri yazılmışdır.

Lahıc azı bir neçə əsr ərzində Azərbaycanın mühüm sənətkarlıq mərkəzlərindən biri olub. Bununla belə, səs-sorağı az qala bütün dünyaya yayılan Lahıc ustaları heç də bütün sənət sahələrində xariqələr yaratmayıblar. Amma Lahıc misgərlərinin həqiqətən xariqələr yaratdığı barədə başqa fikir ola bilməz. Lahıc xalçaçıları, Lahıc silahsazları barədə də eyni sözləri demək olar. Həmin sənət sahələrinin tarixi uzun illərdir ki, araşdırılır və yəqin ki, bundan sonra da araşdırılacaqdır. Uzun illərdir ki, Lahıc ustalarının ayrı-ayrı tarixi dövrlərdə istehsal etdikləri zəngin və rəngarəng çeşidli sənətkarlıq məmulatının, o cümlədən dünyanın bəzi ölkələrindəki muzeylərin, şəxsi kolleksiyaların yaraşığına çevrilmiş nadir sənət incilərinin bədii-texniki və sənətkarlıq xüsusiyyətləri ilə bağlı tədqiqatlar aparılır və sözsüz ki, bundan sonra da aparılacaqdır.

Azərbaycan müstəqillik illərində, xüsusən də ulu öndər Heydər Əliyev 1993-cü ildə yenidən hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra çox sürətli inkişaf yolu keçib. Prezident İlham Əliyevin hakimiyyəti illərində isə doğma Azərbaycanımız özünün bütün sahələrdəki davamlı, balanslı və dinamik inkişafı ilə dünyanı heyrətləndirməkdədir. Bəli, son illər Bakı ilə, respublikanın digər iri şəhərləri və rayon mərkəzləri ilə yanaşı, paytaxtdan xeyli uzaqda yerləşən və onilliklər boyu sözün əsl mənasında, gözdən uzaq, könüldən iraq vəziyyətdə qalan ən ucqar rayonlarımız və kəndlərimiz də öz simasını büsbütün dəyişmişdir. O inkişaf ki, artıq uca dağlar əhatəsində yerləşən qədim Lahıcı da öz isti ağuşuna alıbdır.

İsmayıllı Rayon Partiya  Komitəsi və rayon qəzetində işlədiyim dönəmdə dəfələrlə rayonumuzun perspektiv inkişaf  layihələrinin  hazırlanmasında şəxsən iştirak etmişəm. Hər dəfə də həmin layihələrə Lahıca qaz çəkilməsi  və turist axınının təşkilinə yönəlik xüsusi maddələr daxil edirdik. Rayon ərazisindən axan dağ çayları üzərində su elektrik stansiyalarının tikintisi və İsmayıllının səfalı yerlərində müasir istirahət komplekslərinin yaradılması zərurətini gündəmə gətirirdik. Əfsuslar olsun ki, 70 il güvəndiyimiz və inandığımız Sovet dövləti bunların heç birini etmədi. İsmayıllıların uzun illər arzusunda olduqları həmin layihələrin bir çoxu bu gün artıq reallığa çevrilib. Bu,  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin müəllifi olduğu regionların sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramlarının uğurla həyata keçirilməsi sayəsində mümkün olubdur.

 

Qafar CƏBİYEV,

tarix elmləri doktoru, Əməkdar jurnalist

 

http://www.xalqqazeti.com/az/news/culture/91647

http://www.xalqqazeti.com/az/news/culture/91686